«Πολιτική Ηθική και Αντιφάσεις – Η Κριτική Κατόπιν Εορτής»
Το φαινόμενο των “όψιμων επικριτών”
ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Γιώργος Καραμπάτος
Εκτελεστικός Διευθυντής «Δρόμοι της Ελιάς»
τέως Πρόεδρος Επιμελητηρίου Μεσσηνίας
Στο πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας, αλλά και διεθνώς, παρατηρείται ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο που προκαλεί εύλογα ερωτήματα για την πολιτική ηθική και ακεραιότητα: πρώην αξιωματούχοι, μετά το πέρας της θητείας τους, μεταμορφώνονται σε σφοδρούς επικριτές του ίδιου συστήματος που υπηρέτησαν και από το οποίο επωφελήθηκαν για χρόνια.
Οι περιπτώσεις των πρώην αξιωματούχων όπως ο Παναγιώτης Νίκας (πρώην Αντινομάρχης Μεσσηνίας, Δήμαρχος Καλαμάτας, πρώην Περιφερειάρχης) και ο Σταύρος Μπένος (πρώην Δήμαρχος Καλαμάτας, Υφυπουργός και Υπουργός) αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Άνθρωποι του κομματικού σωλήνα, που διαχειρίστηκαν επί σειρά ετών τις τύχες της χώρας από θέσεις εξουσίας, σήμερα εκφράζουν απόψεις που ουσιαστικά αμφισβητούν τις ίδιες τις πολιτικές που εφάρμοζαν ή στήριζαν.
Η αντίφαση μεταξύ λόγων και έργων
Η αντίφαση είναι προφανής και εγείρει σημαντικά ερωτήματα:
1. Γιατί η κριτική έρχεται μόνο μετά την αποχώρηση από την ενεργό πολιτική; Είναι εύκολο να ασκείς κριτική όταν δεν έχεις πλέον την ευθύνη της διακυβέρνησης και έχεις εξασφαλίσει τα προνόμιά σου, όπως μια κρατική σύνταξη.
2. Εάν οι πολιτικοί αυτοί γνώριζαν τα προβλήματα του συστήματος, γιατί δεν ενήργησαν διαφορετικά όταν είχαν τη δυνατότητα; Η σιωπή κατά τη διάρκεια της θητείας τους και η μεταγενέστερη κριτική υποδηλώνει είτε συνενοχή είτε αδυναμία χαρακτήρα.
3. Είναι “νόμιμο αλλά ανήθικο”; Πολλές φορές, οι πολιτικοί επικαλούνται τη νομιμότητα των πράξεών τους, αγνοώντας την ηθική διάσταση. Όμως, η πολιτική δεν είναι μόνο ζήτημα νομιμότητας αλλά και ηθικής ευθύνης.
Το παράδοξο των δηλώσεων
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δήλωση του Σταύρου Μπένου ότι “το κράτος σήμερα είναι πεπερασμένο”, κατά την παραλαβή τιμητικής διάκρισης το 2021 από το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθηνών για την εξαιρετική του προσφορά στον τομέα της εκπαίδευσης και την αφοσίωσή του στην προώθηση της αριστείας στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα στην οποία παρευρέθηκαν εκλεκτοί προσκεκλημένοι και μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας. Μια τέτοια δήλωση από έναν άνθρωπο που διετέλεσε υπουργός, υφυπουργός και δήμαρχος – δηλαδή εκπρόσωπος αυτού ακριβώς του “πεπερασμένου” κράτους – αποτελεί εξαιρετική αντίφαση.
Αντίστοιχα, ο Παναγιώτης Νίκας, που για χρόνια είχε την υποστήριξη της Νέας Δημοκρατίας και κατείχε πολλές θέσεις εξουσίας, τώρα κριτικάρει την κεντρική εξουσία για πρακτικές που ο ίδιος υποστήριζε κατά τη διάρκεια της μακράς θητείας του.
Η απουσία πολιτικής συνέπειας
Αυτή η στάση αναδεικνύει ένα βαθύτερο πρόβλημα πολιτικής συνέπειας. Η εκ των υστέρων κριτική, χωρίς την αντίστοιχη δράση όταν υπήρχε η δυνατότητα παρέμβασης, μοιάζει περισσότερο με προσπάθεια αυτοδικαίωσης παρά με γνήσιο πολιτικό προβληματισμό.
Όπως εύστοχα τίθεται το ερώτημα, “Εάν γνώριζαν, γιατί δεν το κατήγγειλαν;”
Η αποσιώπηση προβλημάτων κατά τη διάρκεια της θητείας και η μεταγενέστερη άσκηση κριτικής υποδηλώνει μια στάση προσαρμογής στο σύστημα όταν αυτό εξυπηρετεί προσωπικά συμφέροντα.
Πολιτική ευθύνη και κοινωνική λογοδοσία
Το φαινόμενο αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με την πολιτική ευθύνη και τη λογοδοσία. Οι πολιτικοί δεν λογοδοτούν μόνο κατά τη διάρκεια της θητείας τους αλλά και ιστορικά. Οι μεταγενέστερες δηλώσεις τους αξιολογούνται υπό το πρίσμα των πράξεών τους όταν βρίσκονταν στην εξουσία.
Η αξιοπιστία ενός πολιτικού κρίνεται από τη συνέπεια λόγων και έργων. Όταν αυτή η συνέπεια απουσιάζει, η εμπιστοσύνη των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα διαβρώνεται περαιτέρω.
Η ανάγκη για πολιτική ακεραιότητα
Σε μια εποχή που η εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τους πολιτικούς βρίσκεται σε κρίση, η πολιτική ακεραιότητα και η συνέπεια είναι πιο απαραίτητες από ποτέ. Οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να περιμένουν από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους να υπερασπίζονται τις αρχές τους κατά τη διάρκεια της θητείας τους, όχι μόνο αφού αποχωρήσουν από την ενεργό πολιτική.
Η πραγματική πολιτική ανδρεία δεν έγκειται στο να ασκείς κριτική εκ του ασφαλούς, αλλά στο να υπερασπίζεσαι τις αρχές σου ακόμα και όταν αυτό έχει προσωπικό κόστος. Μόνο έτσι μπορεί να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα και να προωθηθεί μια κουλτούρα πολιτικής ευθύνης και λογοδοσίας.
