Ομόφωνα εγκρίθηκε η προγραμματική σύμβαση για την Αρχαία Θουρία
Στην έγκριση Σύναψης Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης μεταξύ των Υπουργείου Πολιτισμού, Περιφέρειας Πελοποννήσου, Δήμου Καλαμάτας και Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Καλαμάτας «ΦΑΡΙΣ» για το έργο: «Συνέχιση των αρχαιολογικών ερευνών στην Αρχαία Θουρία Μεσσηνίας» προχώρησε σήμερα με ομόφωνη απόφαση ο Δήμος Καλαμάτας, με συζήτηση του θέματος στη Δημοτική Επιτροπή του Δήμου Καλαμάτας. Η αντιπολίτευση αναφέρθηκε στην ανάγκη εξασφάλισης προσβασιμότητας στον αρχαιολογικό χώρο, ώστε όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες να μπορεί να είναι επισκέψιμος, ενώ επισημάνθηκε ότι θα πρέπει να υπάρξει και χρηματοδότηση των εργασιών και από την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Να σημειωθεί ότι το έργο χρηματοδοτείται από δημοτικούς πόρους του Δήμου Καλαμάτας.
Με την σύναψη προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης καθορίζεται ένα πλαίσιο συμφωνίας μεταξύ των τεσσάρων (4) συμβαλλομένων μερών (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, ΔΗΜΟ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ και ΦΑΡΙΣ) και προσδιορίζονται οι τρόποι και οι διαδικασίες υλοποίησης της συμφωνίας αυτής, για την εκτέλεση του έργου «Συνέχιση των αρχαιολογικών ερευνών στην Αρχαία Θουρία Μεσσηνίας».
Η προτεινόμενη προς έγκριση Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης έχει ως αντικείμενο τη συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας και σε άλλα σημεία του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Θουρίας, όπου έχουν ήδη αποκαλυφθεί οικοδομικά κατάλοιπα μνημείων σε προηγούμενες έρευνες καθώς και διενέργεια νέων δοκιμαστικών ανασκαφικών τομών στην έκταση της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με το εγκεκριμένο από το ΥΠΠΟ πενταετές πρόγραμμα 2024-2028 (υπ. αριθμ. 77904/21.06.2024 Απόφαση του ΥΠΠΟ).
Στόχος της είναι η ολοκλήρωση της ανασκαφής και η αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου, η οποία θα συμβάλλει ουσιαστικά στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, δεδομένου ότι θα αποτελέσει σημαντικό πόλο έλξης επισκεπτών και έναν νέο τουριστικό προορισμό στη Μεσσηνία, που θα αναβαθμίσει ποιοτικά τη ζωή των κατοίκων.
Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται στο ποσό των ενενήντα χιλιάδων ευρώ (90.000€), το οποίο θα καταβληθεί σε τρεις ισόποσες δόσεις (30.000€ κατ’ έτος).
Οι πόροι χρηματοδότησης του έργου προέρχονται αποκλειστικά από πιστώσεις του Δήμου Καλαμάτας, και είναι εγγεγραμμένες στον ΚΑΕ 00.6737.14 του Προϋπολογισμού του Δήμου.
Όπως επισημαίνεται στην προγραμματική σύμβαση, “η παρούσα Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης, θα έχει χρονική διάρκεια 36 μήνες και αφορά τις ανασκαφικές περιόδους για τα έτη 2025-2026 και 2027. . Ως χρόνος έναρξης θεωρείται η ημερομηνία υπογραφής της παρούσης, ενώ η διάρκειά της μπορεί να παραταθεί με τη σύμφωνη γνώμη των Συμβαλλόμενων μελών.
Για την ορθή παρακολούθηση της εφαρμογής της παρούσας συγκροτείται, με κοινή απόφαση των συμβαλλομένων μερών, Επιτροπή Παρακολούθησης. Η Επιτροπή Παρακολούθησης αποτελείται από πέντε (5) μέλη, εκπροσώπους των συμβαλλομένων (με
τους νόμιμους αναπληρωτές τους), όπως περιγράφονται στο άρθρο 10 της προγραμματικής σύμβασης”.
Φορέας εποπτείας θα είναι το ΥΠΠΟ, δια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, φορέας χρηματοδότησης θα είναι ο Δήμος Καλαμάτας, ενώ την υλοποίηση και διαχείριση του έργου αναλαμβάνει η Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Καλαμάτας «ΦΑΡΙΣ» με τις αρμόδιες Υπηρεσίες της. Η εκτέλεση του έργου θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις και θα αφορά αποκλειστικά και μόνο στη συνέχιση των αρχαιολογικών ερευνών στην περιοχή της Αρχαίας Θουρίας”.
Η αρχαία Θουρία-Η πορεία των ανασκαφικών εργασιών μέχρι σήμερα
Η αρχαία Θουρία υπήρξε η μεγαλύτερη πόλη της Μεσσηνίας, πριν από την ίδρυση της αρχαίας Μεσσήνης (369 π.Χ.).
Η πόλη αναπτύσσεται σε επίμηκες ύψωμα, το οποίο βρίσκεται στα ανατολικά της παλιάς Ε.Ο Καλαμάτας – Τριπόλεως σε απόσταση περίπου 10 χλμ. βορειοδυτικά της Καλαμάτας.
Η κατοίκηση της θέσης ανάγεται ήδη στην 3η χιλιετία π.Χ., ενώ στους μυκηναϊκούς χρόνους ανέπτυξε λαμπρό πολιτισμό, όπως μαρτυρούν οι θαλαμωτοί μυκηναϊκοί τάφοι και ο ηγεμονικός θολωτός τάφος, που έφεραν στο φως οι ανασκαφές. Η περιοχή
συνέχισε να κατοικείται σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας φθάνοντας στην ύψιστη ακμή της κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους, κατέχοντας μια μεγάλη γεωγραφική έκταση που εξαπλωνόταν από την θάλασσα («Θουριάτης» κόλπος, κατά την αρχαιότητα) έως τα όρια της αρχαίας Μεσσήνης στα δυτικά και της Μεγαλόπολης στα βόρεια. Στην ρωμαϊκή εποχή η πόλη μεταφέρθηκε στην πεδιάδα που απλώνεται στους δυτικούς πρόποδες του υψώματος, όπου σήμερα είναι ορατά σε μεγάλο ύψος τα ερείπια λουτρικού συγκροτήματος στη θέση «Λουτρό».
Ωστόσο η κατοίκηση της πόλης συνεχίστηκε και στους μεταγενέστερους χρόνους (βυζαντινή και υστερο- βυζαντινή περίοδο) έως την εποχή της τουρκοκρατίας.
Η αρχαία Θουρία, η οποία υπήρξε περίοικος πόλη των Λακεδαιμονίων, διέθετε οχυρωμένη ακρόπολη, τα τείχη της οποίας είναι ακόμη σήμερα ορατά σε μεγάλο ύψος. Ολόκληρη η έκταση που καταλάμβανε η αρχαία πόλη είναι κατάσπαρτη από αρχαίο οικοδομικό υλικό (κίονες, επιστύλια, κιονόκρανα, ορθοστάτες κλπ), που προέρχεται από μεγάλα δημόσια οικοδομήματα και ναούς, δεξαμενές ύδατος και ερείπια αρχαίων κτιρίων, που μαρτυρούν την ύπαρξη στην αρχαιότητα, μιας ισχυρής και πλούσιας πόλης, με σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Μεσσηνίας.
Η αρχαία πόλη ουδέποτε ανασκάφηκε συστηματικά κατά το παρελθόν. Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφικές έρευνες άρχισαν το 2009 υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας με τη διεύθυνση της Δρος Ξένης Αραπογιάννη και συνεχίζονται έως σήμερα. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών υπήρξαν εξαιρετικά σημαντικά εφόσον έφεραν στο φως σπουδαίες αρχαιολογικές ανακαλύψεις για την αρχαία Θουρία.
Στην περιοχή της Αίπειας αποκαλύφθηκε το Ασκληπιείο της Θουρίας, για το οποίο δεν υπήρχε καμία μαρτυρία από αρχαίους περιηγητές ούτε από σύγχρονους εξερευνητές. Το Ασκληπιείο, βρίσκεται εκτός των αρχαίων τειχών και αναπτύσσεται σε τεχνητό άνδηρο που το συγκρατούν δύο ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι. Στο κέντρο του τεμένους βρίσκεται ο δωρικός ναός αφιερωμένος στον Ασκληπιό και την Υγεία μπροστά στον οποίο αποκαλύφθηκαν οι βωμοί όπου τελούνταν οι θυσίες προς τιμήν του θεού. Ο ναός περιβάλλεται από τις δυο πλευρές του με ιωνική στοά πίσω από την οποία βρίσκεται το κτίριο του εγκοιμητηρίου, όπου φιλοξενούνταν οι ασθενείς που κατέφευγαν στο Ασκληπιείο για να θεραπευτούν. Τα πλούσια ευρήματα των ανασκαφών (κεραμική, ειδώλια, ιατρικά εργαλεία κλπ) καθώς και το σημαντικό επιγραφικό υλικό έχουν δώσει πολύτιμες πληροφορίες για τη λειτουργία του ιερού καθώς και για τη δημόσια ζωή της αρχαίας πόλης. Το ιερό του Ασκληπιού στη Θουρία λειτούργησε από τα τέλη του 4ου αι. έως τον 1ο αι. π.Χ.
Στο πλαίσιο των ανασκαφικών ερευνών που πραγματοποιήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 2009-2020 στην περιοχή όπου εξαπλώνεται η αρχαία πόλη, ήλθαν επίσης στο φως τα θεμέλια μεγάλων δημόσιων οικοδομημάτων, λείψανα κατοικιών, φρέατα ύδατος και αρχαίοι τάφοι.
Το έτος 2016, κατά τη διενέργεια δοκιμαστικών ανασκαφικών τομών εντοπίστηκε στη θέση «Ελληνικά» στην καρδιά της αρχαίας πόλης, το αρχαίο θέατρο της Θουρίας που χρονολογείται στους ελληνιστικούς χρόνους.
Η συστηματική ανασκαφή, που διενεργήθηκε κατά τα έτη 2016 – 2020 και συνεχίζεται έως σήμερα, έφερε στο φως ολόκληρη την περιφέρεια της ορχήστρας του θεάτρου διαμέτρου 16,30 μ., με τον αποχετευτικό αγωγό που την περιβάλλει, καθώς και το φρέαρ στο οποίο διοχετεύονταν τα όμβρια ύδατα. Επίσης, αποκαλύφθηκε η πρώτη σειρά των εδωλίων στη θέση τους, καθώς και το κατώτερο τμήμα του κοίλου.
Εντυπωσιακό είναι το βόρειο ανάλημμα του θεάτρου, που αποκαλύφθηκε σε μήκος: 13μ. περίπου και ύψος: 3,50μ., ενώ ο τοίχος της βόρειας παρόδου έχει μήκος: 18,40μ. και σωζόμενο ύψος: 2,35μ. Αντίστοιχα, ήλθε στο φως και η νότια πάροδος του θεάτρου καθώς και η σκηνή με την σκηνοθήκη (22,50 Χ 8,70μ.), με σωζόμενες τις λίθινες αύλακες (μήκους 50μ.) για την κίνηση της ξύλινης σκηνής («πήγμα»). Οι λίθινες αύλακες αποτελούν σπανιότατο στοιχείο των αρχαίων θεάτρων και απαντούν μόνο στο θέατρο της Μεσσήνης, της Μεγαλόπολης και της Σπάρτης.
Κατά το χρονικό διάστημα 2022- 2024 αποκαλύφθηκε το μεγαλύτερο μέρος του κοίλου του θεάτρου, η ανασκαφική έρευνα του οποίου αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2025. Η ανασκαφή του κοίλου υπήρξε μια εξαιρετικά επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία λόγω της μεγάλης έκτασης την οποία αυτό καταλαμβάνει, αλλά και των δυσχερών ανασκαφικών συνθηκών από αρχαιολογικής και τεχνικής απόψεως. Η εικόνα του κοίλου παρουσιάζει την μεγάλης έκτασης καταστροφή που υπέστη το μνημείο κατά τους μεταγενέστερους χρόνους και κυρίως κατά την βυζαντινή περίοδο, οπότε έγινε συστηματική λατόμευση του αρχαίου υλικού για την κατασκευή κτισμάτων, που καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της ορχήστρας, της σκηνής και της σκηνοθήκης του αρχαίου θεάτρου. .Παράλληλα με την ανασκαφή του κοίλου ερευνήθηκε και το νότιο ανάλημμα του θεάτρου μήκους περίπου 25 μ. και μέγιστου ύψους 2,50 μ. ενώ ολοκληρώθηκε η εξωτερική έρευνα του βόρειου τοίχου της σκηνοθήκης.
Οι ανασκαφές του θεάτρου έφεραν στο φως έναν τεράστιο όγκο λίθινου δομικού υλικού του αρχαίου οικοδομήματος, είτε ακέραιο είτε αποσπασματικά σωζόμενο, το οποίο πρέπει να συντηρηθεί, να συγκολληθεί, να ταυτιστεί και να τεκμηριωθεί, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στην μελλοντική αναστήλωση του μνημείου.
Μετά το τέλος της ανασκαφής θα ακολουθήσει η συντήρηση και στερέωση του δομικού υλικού του μνημείου καθώς και η εκπόνηση αρχιτεκτονικής μελέτης αποκατάστασης του κοίλου και των αναλημμάτων του θεάτρου. Στο επόμενο στάδιο θα εκπονηθεί η μελέτη για την αναστήλωση και αξιοποίηση του μνημείου προκειμένου να αποδοθεί στο κοινό.
Το αρχαίο θέατρο της Θουρίας, το οποίο ήταν παντελώς άγνωστο έως σήμερα, προστίθεται πλέον στον κατάλογο των αρχαίων ελληνικών θεάτρων, που υπήρξαν και εξακολουθούν να θεωρούνται ως μνημεία τεράστιας πολιτιστικής αξίας τόσο από άποψη επιστημονικού ενδιαφέροντος, όσο και εξαιτίας του ρόλου τους στην πνευματική, κοινωνική και δημόσια ζωή των ανθρώπων από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.
Η ολοκλήρωση της ανασκαφής και η αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου θα συμβάλλει ουσιαστικά στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, δεδομένου ότι θα αποτελέσει σημαντικό πόλο έλξης επισκεπτών και έναν νέο τουριστικό προορισμό στη Μεσσηνία, που θα αναβαθμίσει ποιοτικά τη ζωή των κατοίκων.
Το αντικείμενο της προγραμματικής σύμβασης – Ποιες εργασίες θα γίνουν
Το αντικείμενο της Σύμβασης είναι η συνέχιση των αρχαιολογικών ερευνών στην Αρχαία Θουρία Μεσσηνίας, υπό την διεύθυνση της Δρος Ξένης Αραπογιάννη, που αφορά στα ακόλουθα:
1. Συνέχιση και ολοκλήρωση της ανασκαφής του αρχαίου θεάτρου της Θουρίας και ανασκαφική έρευνα.
Τεκμηρίωση: Τοπογραφική, αρχαιολογική και αρχιτεκτονική τεκμηρίωση του θεάτρου και γραφική αποκατάσταση του μνημείου
2. Αποτύπωση και μελέτη των διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών
3.Μεταφορά διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών του κοίλου, μελέτη αποκατάστασης του κοίλου και διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου.
4. Στατική μελέτη των αναλημμάτων του κοίλου.
5. Μελέτη συντήρησης των αρχιτεκτονικών μελών του κοίλου.
6. Εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης των αναλημμάτων των παρόδων της σκηνής και της σκηνοθήκης (συρραφή ρωγμών, συγκολλήσεις θραυσμάτων, ανατάξεις, επανατοποθετήσεις λιθοπλίνθων, αποστραγγιστική τάφρος κλπ.)
7.Έκδοση έντυπου υλικού για την προβολή του θεάτρου και του μνημειακού πλούτου της αρχαίας Θουρίας στο σύνολό του
8. Συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας και σε άλλα σημεία του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Θουρίας, όπου έχουν ήδη αποκαλυφθεί οικοδομικά κατάλοιπα μνημείων σε προηγούμενες έρευνες καθώς και διενέργεια νέων δοκιμαστικών ανασκαφικών τομών στην έκταση της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με το εγκεκριμένο από το ΥΠΠΟ πενταετές πρόγραμμα 2024-2028 (υπ. αριθμ. 77904/21.06.2024 Απόφαση του ΥΠΠΟ)
9. Εργασίες συντήρησης, φωτογράφισης και καταγραφής των κινητών αρχαίων ευρημάτων από τις ανασκαφές
Θα πραγματοποιηθούν, επίσης, τα κατωτέρω:
1. Απασχόληση επιστημονικού προσωπικού (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, τοπογράφοι, γεωλόγοι, ζωολόγοι, ανθρωπολόγοι κλπ) και εργατοτεχνικού προσωπικού (φωτογράφος, σχεδιαστής, συντηρητές αρχαιοτήτων, εργατοτεχνίτες).
2. Διενέργεια Γεωφυσικής έρευνας σε επιλεγμένες περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος σε όλη την έκταση της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο εγκεκριμένο πενταετές αρχαιολογικό πρόγραμμα.
3. Συμπλήρωση του τοπογραφικού διαγράμματος της ευρύτερης περιοχής με την αποτύπωση των αρχαίων ευρημάτων.
4. Ταξινόμηση και οργάνωση των αρχαίων κινητών ευρημάτων στις αποθήκες.
5. Χωματουργικές εργασίες.
6. Μέτρα προστασίας και φύλαξης των αρχαιοτήτων (περιφράξεις, κατασκευές πρόχειρων προστατευτικών στεγάστρων κ.λ.π.) κατόπιν εγκρίσεων του ΥΠΠΟ/ΕΦΑ Μεσσηνίας.
