Αρχαία Ολυμπία: Ο κλεμμένος γρύπας επέστρεψε στο “σπίτι του” μετά από 95 χρόνια

Επαναπατρίστηκε από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης-“Οδύσσεια” για τον γρύπα που βρέθηκε σε ιδιωτικές συλλογές μετά την κλοπή του από την Αρχαία Ολυμπία το 1930

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, επικεφαλής κλιμακίου στελεχών του ΥΠΠΟ, πραγματοποίησε, αυτοψία στα έργα, τα οποία υλοποιούν οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και του ΟΔΑΠ – προϋπολογισμού 8.500.000 ευρώ- στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας, καθώς και στα μνημεία, για τα οποία επίκειται η έναρξη εργασιών προστασίας, αποκατάστασης και ανάδειξης, στο πλαίσιο της εγκεκριμένης Βιώσιμης Αστικής Ανάπλασης (ΒΑΑ) των Δήμων Πύργου- Ήλιδας- Αρχαίας Ολυμπίας του Περιφερειακού Προγράμματος Δυτικής Ελλάδας ΕΣΠΑ 2021-2027.

Η Λίνα Μενδώνη δήλωσε: «Σήμερα, κατά την επίσκεψη εργασίας στην Αρχαία Ολυμπία, είχαμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά τα έργα, που βρίσκονται σε εξέλιξη στον αρχαιολογικό χώρο, και τα οποία προχωρούν βάσει των χρονοδιαγραμμάτων τους. Από το 2020, έχουμε προχωρήσει στην εκπόνηση στρατηγικού σχεδίου για την αποκατάσταση και ανάδειξη των ρωμαϊκών μνημείων, εντός του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ολυμπίας. Με πόρους περίπου 4.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης αποκαθιστούμε τρία εξέχοντα μνημεία και αναβαθμίζουμε τις υπηρεσίες εξυπηρέτησης και την εμπειρία των επισκεπτών του αρχαιολογικού χώρου. Πρόκειται για έργα μείζονος σημασίας για την Αρχαία Ολυμπία, όχι μόνο γιατί αποκαθίστανται σημαντικά μνημεία και αποδίδονται στο χώρο και στους επισκέπτες του, αλλά γιατί, στην ουσία, επεκτείνοντας τον χρόνο επίσκεψης στον αρχαιολογικό χώρο, παρατείνεται η παραμονή των επισκεπτών στην Αρχαία Ολυμπία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αναπτυξιακή δυναμική της περιοχής. Η ανάδειξη των οικοδομημάτων αυτής της περιόδου πρόκειται να προσδώσει νέα όψη και προοπτική στον αρχαιολογικό χώρο. Παράλληλα, αποτελεί εξαιρετικά σημαντική είδηση ότι μετά από την έγκριση της Βιώσιμης Αστικής Ανάπλασης από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος εντάσσονται τρία νέα έργα, επί ιδιαιτέρως σημαντικών μνημείων του αρχαιολογικού χώρου, συνολικού προϋπολογισμού 3.600.000 ευρώ, και τα οποία ξεκινούν το επόμενο διάστημα. Ευχαριστώ τον Περιφερειάρχη Δυτικής Ελλάδος Νεκτάριο Φαρμάκη, με τον οποίο έχουμε, όλα αυτά τα χρόνια, εξαιρετική συνεργασία αλλά και τη Διαχειριστική Αρχή της Περιφέρειας, με την οποία το Υπουργείο Πολιτισμού έχει σταθερή και ιδιαίτερα εποικοδομητική σχέση».

Σε πλήρη εξέλιξη, με ορίζοντα ολοκλήρωσης εντός του 2025, βρίσκονται τα έργα, τα οποία υλοποιούνται από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων επί της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η οποία εδράζεται επί των καταλοίπων του εργαστηρίου του Φειδία. Το εργαστήριο του Φειδία – Παλαιοχριστιανική Βασιλική, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου της Ολυμπίας, διότι διατηρεί πλήρως τα κατάλοιπα της φάσης του κλασικού κτιρίου- το οποίο με βάση τα ευρήματα έχει ταυτιστεί με το εργαστήριο του Φειδία- ενώ ταυτόχρονα οι τοίχοι του ρωμαϊκού κτηρίου σώζονται σε μεγάλο ύψος. Επίσης, είναι ένα από τα λίγα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου της Ολυμπίας που η χρήση του ήταν συνεχής από την κλασική έως και τη βυζαντινή εποχή, όταν το ιερό της Ολυμπίας είχε παύσει να λειτουργεί.

Η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού υλοποιεί και το έργο συντήρησης και αποκατάστασης των Θερμών του Λεωνιδαίου, χρονολογούμενο στον 3ο αι. μ.Χ. Πρόκειται για λουτρό αποτελούμενο από τέσσερις καμαροσκέπαστες αίθουσες και  είναι το μόνο κτήριο, εντός του αρχαιολογικού χώρου, που σώζει σχεδόν εξ ολοκλήρου την οροφή του. Σώζονται ακόμη τα ψηφιδωτά του δάπεδα, τα οποία συντηρούνται και αναδεικνύονται, το τελειοποιημένο σύστημα θέρμανσης των τοίχων, καθώς και το σύστημα ύδρευσης του.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας έχει αναλάβει και ολοκληρώνει την αποκατάσταση και συντήρηση του συγκροτήματος των Νοτίων Θερμών. Πρόκειται για οικοδόμημα το οποίο συνθέτει μια ιδιαίτερα πολύπλοκη κάτοψη, ως τώρα δύσκολα αναγνώσιμη από τον επισκέπτη. Η επιλογή της θέσης ανέγερσης του μνημείου φαίνεται ότι προέκυψε βάσει της δυναμικής διαχρονικής εξέλιξης της Αρχαίας Ολυμπίας, και η λειτουργία του εξυπηρετούσε τις αυξανόμενες ανάγκες των επισκεπτών. Η χρονολόγηση του μνημείου είναι περί το 300 μ.Χ., αν και νεότερα στοιχεία που προέκυψαν κατά τη διάρκεια του έργου, πιθανότατα επιτρέπουν την πρωϊμότερη χρονολόγηση του.

Τα τρία νέα έργα, η έναρξη υλοποίησης των οποίων επίκειται από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, μετά την έγκριση της ΒΑΑ από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, συνολικού προϋπολογισμού 3.600.000 ευρώ είναι:

1. Η τρίτη φάση της αποκάλυψης και ανάδειξης του Γυμνασίου -του μοναδικού σωζόμενου ολυμπιακών διαστάσεων μνημείου στο είδος του.

2. Η αποκατάσταση του αναλήμματος του ανδήρου των θησαυρών του Κρονίου Λόφου

3. Η  αποκατάσταση του Οκταγώνου, μέρους των Ανατολικών Θερμών (3ος αι. μ.Χ.), ή της λεγομένης «Οικίας του Νέρωνος», της έπαυλης του Νέρωνα (1ος αι. μ.Χ.), η οποία κατασκευάστηκε ειδικά για τη διαμονή του αυτοκράτορα, ο οποίος ήρθε στην Ολυμπία, έλαβε μέρος στους Αγώνες και χρίστηκε Ολυμπιονίκης. Το συγκρότημα σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση, ενώ τα ψηφιδωτά του δαπέδου, τα οποία απεικονίζουν θαλάσσια όντα, είναι εντυπωσιακά.

Η Λίνα Μενδώνη πραγματοποίησε αυτοψία και στο εργοτάξιο του νέου σύγχρονου και λειτουργικού χώρου έκδοσης εισιτηρίων και του πωλητηρίου, το οποίο υλοποιείται από τον Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ) -προϋπολογισμού 750.000 ευρώ από πόρους του ΤΑΑ- καθώς και στο κτήριο του αναψυκτηρίου, στο οποίο βρίσκονται σε εξέλιξη επισκευαστικές εργασίες από τον ΟΔΑΠ.

Μενδώνη: Ο γρύπας επέστρεψε στο σπίτι του. Κάθε επαναπατρισμός μας θυμίζει το μέγα εθνικό μας ζήτημα…

Στη συνέχεια, η Υπουργός Πολιτισμού παρέστη στην τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, για την παράδοση της κεφαλής του Γρύπα, που επαναπατρίστηκε από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (MET), στα τέλη Φεβρουαρίου.

Όπως σημείωσε, στον χαιρετισμό της, «Η σημερινή τελετή καταδεικνύει τη σημασία, πραγματική και συναισθηματική, την οποία έχει ο επαναπατρισμός αυτής της κεφαλής του γρύπα, στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, εδώ στο χώρο που ανήκει. Κάποιος ή κάποιοι άνθρωποι, περισσότερο από 2.500 χρόνια πριν – χρονολογείται στα 650-625 π.Χ.- επέλεξαν να προσφέρουν το χάλκινο τριποδικό λεβέτι, το οποίο κοσμούσαν οι τρεις κεφαλές γρύπα, εξαίρετο δείγμα της αρχαίας ελληνικής μεταλλοτεχνίας, στον πατέρα των θεών, τον Ολύμπιο Δία. Κάθε επαναπατρισμός είναι μία ξεχωριστή στιγμή για όλη την οικογένεια του Υπουργείου Πολιτισμού. Κάθε επαναπατρισμός πολιτιστικού αγαθού, το οποίο έχει εξαχθεί παράνομα από την πατρίδα μας είναι άμεσα συνδεδεμένος με την πολιτιστική μας ταυτότητα. Αυτό το βιώνει και το αισθάνεται πολύ καλύτερα αυτός, ο οποίος ζει στο χώρο, στον οποίον επανέρχεται, επιστρέφει και επαναπατρίζεται το πολιτιστικό αγαθό. Γιατί εσείς είστε οι φορείς αυτού του πολιτισμού, που χιλιάδες χρόνια τώρα ζει και αναπτύσσεται,  στον συγκεκριμένο χώρο. Κάθε μεμονωμένος επαναπατρισμός μας θυμίζει το μείζον εθνικό μας αίτημα: Τον επαναπατρισμό και την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα στη γη που τα γέννησε, κάτω από το αττικό φως. Θα ήθελα να ευχηθώ ο γρύπας που γυρίζει πίσω -αυτό το μιξογενές όν, το οποίο συνδυάζει το σώμα του λιονταριού με τα φτερά και το κεφάλι του αετού- να είναι ο καλός οιωνός, που θα συμβάλει, με τη δυναμική και την παρουσία του, να γυρίσουν κάποτε, όχι πολύ μακριά, και τα φειδιακά αριστουργήματα, στην Αθήνα». 

Η έρευνα από την αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του Υπουργείου Πολιτισμού στο Αρχείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας απέδειξε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η κεφαλή του γρύπα που μέχρι πρότινος βρισκόταν στο ΜΕΤ ταυτίζεται με εκείνη που είχε βρεθεί στην Αρχαία Ολυμπία, τον Δεκέμβριο 1914, από τον επιμελητή του Μουσείου Θεμιστοκλή Καραχάλιο. Το αρχαίο είχε εντοπιστεί στην κοίτη του ποταμού Κλαδέου, δίπλα στο αρχαίο Γυμνάσιο της Ολυμπίας, σε χώματα που είχαν παρασυρθεί από το ποτάμι και είχε παραδοθεί από τον επιμελητή στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, όπου έγινε ο καθαρισμός του. Η πρώτη δημοσίευση  της αρχαίας κεφαλής με φωτογραφική τεκμηρίωση έγινε το 1915, στο Αρχαιολογικό Δελτίο, την επίσημη έκδοση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Σύμφωνα με το αρχειακό υλικό που εντόπισε η αρμόδια Διεύθυνση, ο γρύπας κλάπηκε την δεκαετία του 1930 από το Μουσείο.

Η πρώτη αναφορά στην απώλειά του γίνεται το 1937-1938, στην ετήσια έκθεση των Γερμανών ανασκαφέων της Ολυμπίας. Το 1940 η Αρχαιολογική Υπηρεσία διερεύνησε την υπόθεση της κλοπής, η οποία φαίνεται ότι έγινε  το 1936  και προχώρησε στις ενδεδειγμένες ενέργειες κατά των προσώπων που είχαν την ευθύνη της φύλαξης των συλλογών την περίοδο αυτή. Η αντίστοιχη έρευνα στα αρχεία του ΜΕΤ επιβεβαίωσε το χρόνο κλοπής της κεφαλής, καθώς φαίνεται ότι αυτή πωλήθηκε το καλοκαίρι του 1936 από Έλληνα αρχαιοπώλη στον Αμερικανό αρχαιοπώλη J. Brummer, για να πωληθεί στη συνέχεια, το 1948, στον W. C. Baker, και να καταλήξει κατόπιν δωρεάς, το 1971, μαζί με τα υπόλοιπα αντικείμενα της Συλλογής Baker, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, συνόδευσαν στην επίσκεψη εργασίας της στην Αρχαία Ολυμπία ο Περιφερειάρχης Δυτικής Ελλάδας Νεκτάριος Φαρμάκης, ο Δήμαρχος Αρχαίας Ολυμπίας Αριστείδης Παναγιωτόπουλος, η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ολυμπία Βικάτου, η Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών Βάσω Παπαγεωργίου, η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας Ερωφίλη Κόλλια και άλλα υπηρεσιακά στελέχη του ΥΠΠΟ.